લેન્ડસ્કેપ ફોટોગ્રાફી

 વિચારો, આપણે કોઇ હરવા ફરવાનાં સ્થળે ગયા અને ત્યાંનું સુંદર મજાનું કુદરતી દૃશ્યો જોતા સાથે જ આપણું મન મોહી લે ( મન મોહી લે તેવું સુંદર સ્થળ હોય ત્યારે તો આપણે ત્યાં ફરવા ગયા હોઇએ !) સાથે કેમેરો પણ હોય એટલે પહેલો વિચાર જલ્દી જલ્દી આ સુંદર દૃશ્યને મેમરીકાર્ડમાં (જુના વખતમાં કચકડે !) કંડારી લેવાનો જ આવે. પણ થોભો !!

લેન્ડસ્કેપ ફોટોગ્રાફીનાં પણ કેટલાક, જાણવા જેવા, રસપ્રદ નિયમો છે. (ઉફ્ફ..આ નિયમો !) જો કે નિયમો નહીં જાણતા હોઇએ તો પણ, સામેનું દૃશ્ય સુંદર હશે એટલે ફોટો પણ સુંદર આવશે જ, અને સુંદરતા પરખવાની સામાન્ય સમજ તો, વગર નિયમ જાણ્યે પણ, દરેકમાં હોય જ. પરંતુ, કહેવાનો ભાવાર્થ એ છે કે થોડું નિયમોનું કે તકનિકનું જ્ઞાન પણ હોય તો આપનું કંડારેલું ચિત્ર ’સોને પે સુહાગા’ જેવું બની શકે.

*  તો નિયમ ૧ : આગળ કહ્યું તેમ, “થોભો” !! જ્યાં હોઇએ ત્યાંથી ધડાધડ ક્લિક ક્લિક કરવા માંડતા પહેલાં આસપાસ થોડી લટાર મારવી, સ્થાનથી થોડા આગળ પાછળ થાઓ, સંભવ છે આપે ધાર્યું છે તેના કરતાં પણ વધુ સુંદર દૃશ્ય કોઇ અલગ કોણથી આપને જોવા મળી જાય. સાથે સાથે દૃશ્યને જરા ઉંચા કે નીચા લેવલે કેમેરો રાખીને પણ ચકાશો. SLR કે કોમ્પેક્ટ કેમેરામાં ઝૂમની સગવડ હોય જ, થોડું ઝૂમ કરીને પણ જુઓ. હવે ? વાંચો આગળ.

*   ઉપર કરેલી આગળ પાછળ થવાની કે ઝૂમ કરવાની વાતને આ નિયમ વડે સારી રીતે સમજી શકાશે. લેન્ડસ્કેપ કે કુદરતીદૃશ્યનાં ફોટોગ્રાફમાં સામાન્ય રીતે ત્રીજું પરિમાણ (થર્ડ ડાયમેન્શન) ઉમેરવું બહુ મહત્વનું છે. સ્ક્રિન પર કે પેપર પર ફોટો તો હંમેશ દ્વિપરિમાણીય જ હોવાનો, તેમાં ત્રીજા પરિમાણનો ભાસ ઉભો કરવા માટે લેન્ડસ્કેપને ત્રણ ભાગે વહેંચી નાખવામાં આવે છે. ૧) ફોર ગ્રાઉન્ડ (અગ્રભાગ), ૨) મીડલ ગ્રાઉન્ડ (મધ્યભાગ) અને  ૩)  બેક ગ્રાઉન્ડ (પશ્ચાત કે પુષ્ઠભાગ). અર્થાત કોઇપણ લેન્ડસ્કેપ ફોટોમાં કેમેરાની નજીક કોઇ એકાદ વિષયવસ્તુ જરૂરી છે, જે દૃશ્યમાં સાપેક્ષ કદ, અંતર અને ઉંડાણનો પણ ખ્યાલ આપશે.

ડાયલ પર લેન્ડસ્કેપ મોડ

(અહીં આપણૂં લક્ષ્ય પાયાનું જ્ઞાન મેળવવાનું હોય બહુ તકનિકી બાબતો ચર્ચીશું નહીં અને વધુ તો P&S કોમ્પેક્ટ કેમેરાને ધ્યાને રાખી વાત કરીશું.  અત્યારનાં દરેક ડીજીટલ કેમેરામાં લેન્ડસ્કેપ મોડ હોય જ છે જે પર રાખતાં સામાન્ય તકનિકી સેટિંગ્સ તો કેમેરો આપોઆપ કરી લેશે.)

*   ત્યાર પછીની જરૂરી બાબત આવશે ’ડેપ્થ ઓફ ફિલ્ડ’ (DOF),  જેને સામાન્ય ભાષામાં  આપણે દૃશ્યનું ઉંડાણ કહી શકીએ. આપણી આંખ જે વસ્તુ જુએ છે તે પર તુરંત ફોકસ કરે છે, આથી સામાન્ય રીતે આપણે કશું જ આઉટફોકસ (ધુંધળું, સીવાય કે નંબર હોવા છતાં ચશ્મા ન પહેર્યા હોય !)  જણાતું નથી. પરંતુ કેમેરાનો લેન્સ મિકેનિકલ ડિવાઇસ હોવાથી એકાદ વસ્તુને (તેનાં ફોકલ પોઇંટના આધારે) વધુ સારી રીતે ફોકસ કરશે અને અન્ય દૃશ્યને થોડું આઉટફોકસ રાખે છે. (જો કે દરેક કેમેરા લેન્ડસ્કેપ મોડમાં શક્ય તેટલું બધું ફોકસમાં લાવવા પ્રયત્ન કરશે) આ જરાતરા આઉટફોકસ દૃશ્ય પણ જેટલું સ્વિકાર્ય શાર્પ (કરકરૂં) રહેશે તેટલું DOF સારૂં મળ્યું ગણાય.  જો કે P&S (કોમ્પેક્ટ) કેમેરામાં DOF સેટ કરવાનો બહુ અવકાશ નહીં મળે, માટે જ લેન્ડસ્કેપ ફોટો લેતી વખતે કેમેરાને “લેન્ડસ્કેપ” મોડમાં રાખવો અગત્યનું બને છે અથવા પ્રોગ્રામ મોડમાં રાખો તો ફોકસ “મલ્ટી મીટરીંગ”  પર રાખવું (આ મીટરીંગ વગેરે આપણે આગળ જાણીશું) SLR કેમેરામાં એપર્ચર (f/11, f/16 વિગેરે), ફોકસ વગેરેનાં સેટિંગ્સથી ધાર્યું DOF મેળવી શકાય છે.

*   લેન્ડસ્કેપ ફોટોમાં બને ત્યાં સુધી કોઇ એક વિષયવસ્તુને (ઓબ્જેક્ટને) મુખ્ય રસનાં વિષય તરીકે મુકવાથી ફોટો વધુ રસભર્યો લાગશે.

*   લેન્ડસ્કેપમાં રેખાઓ (લાઇન્સ)નો ઉપયોગ પણ ધ્યાનાકર્ષક બને છે. જેમ કે, ફોરગ્રાઉન્ડથી મીડલ કે બેકગ્રાઉન્ડ તરફ જતો રસ્તો, કોઇ વાડ, પથ્થરો કે વૃક્ષોની હારમાળા, S કર્વ, C કર્વ, ત્રાંસી રેખાઓ (જેમ કે ખેડેલા ખેતરનાં ચાસ વગેરે) વગેરે દર્શકનું ધ્યાન ખેંચી અને તેને ચીત્રમાં ઉંડે સુધી જોવા પ્રેરશે.

*   આગળનાં લેખમાં જણાવેલો ૧/૩ નો (ત્રીજા ભાગનો) નિયમ તો લેન્ડસ્કેપ માટે અતિ મહત્વનો છે જ.  મહત્વની કે રસની વિષયવસ્તુને તે લેખમાં જણાવેલા ચાર બિંદુઓ (પોંઇટ્સ)માંના એક પર રાખવી અને સ્કાય લાઇન ઉપર કે નીચેની ૧/૩ રેખા પર રાખવી જેવા કૉમ્પોઝીશનનાં સામાન્ય નિયમો ખાસ ધ્યાને રાખવા.

*   ઘણી વખત લેન્ડસ્કેપ ફોટો લેતી વખતે ફોર ગ્રાઉન્ડ કે મીડલ ગ્રાઉન્ડમાં સમગ્ર ચિત્રને રોકતી આખી દીવાલ કે વાડ આવે છે તે ધ્યાને રહેતું નથી. આ રીતનો અવરોધ જોનારની નજરને રોકી પાડે છે. શક્ય ત્યાં સુધી આવા આડા (હોરીઝન્ટલ) અવરોધને ટાળવો અને નહીં તો તેમાં જ્યાં બને ત્યાં ખુલ્લો માર્ગ દર્શાવવો. જેમ કે કોઇ વાડ હોય તો તેમાં રહેલો ખુલ્લો દરવાજો પણ ફોટાની ફ્રેમમાં સામેલ થાય તેમ દ્રુશ્ય લેવું.

*   લેન્ડસ્કેપ ફોટોગ્રાફી માટે સામાન્ય રીતે વહેલી સવાર કે ઢળતી સાંજનો સમય ઉત્તમ ગણાય છે. આને ફોટોગ્રાફીની ભાષામાં સોનેરી સમય (ગોલ્ડન ટાઇમ) કહે છે.

*   અંતે એકાદ બે નાની નાની સલાહો, ક્યારેક ખરાબ હવામાન પણ યાદગાર લેન્ડસ્કેપ ફોટો લેવા માટે ઉપયોગી થાય છે. જો કેમેરો અને પોતાની સલામતી યોગ્ય રીતે સાચવી અને શૂટ કરવાની હિંમત થાય તો ! અને ક્યારેક લેન્ડસ્કેપમાં માનવ આકૃતિઓ ઉમેરવાથી પણ દૃશ્ય સુંદર બનશે તથા તેને લીધે કુદરતી ઓબ્જેક્ટ્સનાં કદ-માપ અને અંતરનાં પ્રમાણમાપ જોનારનાં મગજમાં સ્પષ્ટ થશે. હા, ચિત્રમાં માણસ કે માણસોને કદી મુખ્ય વિષય તરીકે રાખવા નહીં.

તો આ થોડી માહિતી કુદરતી દૃશ્ય કે લેન્ડસ્કેપ ફોટોગ્રાફીને લગતી આપની સમક્ષ રજુ કરી. વધુ કોઇ સલાહ સુચન હોય તો જરૂરથી જણાવવા વિનંતી. અને હા, આપના દ્વારા પડાયેલા કોઇ સુંદર લેન્ડસ્કેપ દૃશ્યને આપ મને મેઇલ કરશો તો અહીં પણ આપના આભારસહ આપણે મુકીશું.  આ લેખમાળા વિશે આપના અભિપ્રાયોની રાહ રહેશે. આભાર.

(અહીં અમુક ફોટો વ્યવસાઇક કાર્યે ખરીદાયેલી DVDમાંથી મુકાયા છે, જે કોપીમુક્ત, વોલપેપર તરીકે વાપરી શકાય છે)