ડિજીટલ ફોટોની જન્મકુંડલી (EXIF Data)

થોડા સમય પહેલાં સુધી, ફીલ્મ (રોલ) ફોટોગ્રાફીના સમયમાં, શોખીન ફોટોગ્રાફરો પાસે કેમેરા સરંજામ સાથે એક નોટબુક જરૂર રહેતી. જેમાં તેઓ પડાયેલા દરેક ફોટાની વિગતો, જેમ કે, સ્થળ, સમય, એક્સ્પોઝર, ફ્લેશ, ફોકલ લેન્થ (લેન્સ), ISO (ફીલ્મ રોલની સ્પીડ) જેવી તકનિકી વિગતો નોંધતા. જેથી કરીને આગળ ઉપર તે ફોટાનું વિશ્લેષણ કરવાની કે તેની ખામી-ખુબીઓ સમજવાની સવલત રહે. જો કે આ બહુ કુથું કામ હતું. ખાસ તો લખેલી વિગત અને ખરેખરનો ફોટો બંન્નેને મેચ કરવા એ માથાના દુઃખાવારૂપ કામ હતું, છતાં શોખીન ફોટોગ્રાફરો આવી મહેનત કરતા ખરા.

આજે ડિઝીટલ ફોટોગ્રાફીના યુગમાં આ બધી નોંધ રાખવાનું કામ કેમેરા જ સ્વચાલિત ઢબે અને એકદમ ચોક્કસાઇપૂર્વક કરી આપે છે. ફોટાને લગતી આવી તકનિકી માહિતીને EXIF (EXchangeable Image File) data કહે છે. કોઇપણ કોમ્પેક્ટ (P&S), DSLR (મોટા લેન્સવાળા કેમેરા) કે મોબાઇલના કેમેરા દ્વારા પડેલા ફોટોગ્રાફ શાથે આ માહિતી આંતરીક રીતે જોડાયેલી હોય છે. આ EXIF ડૅટા  વાંચીને આપણે ફોટો કયા કેમેરા દ્વારા, ક્યારે, કયા સ્થળે (આ સગવડ અમુક, GPSની સગવડ ધરાવતા, આધુનિક કેમેરામાં જ હોય છે) ફોટો પડાયો તે તથા ફોટો લેતી વખતે કેમેરાનાં સેટિંગ્સ જેમ કે એક્સપોઝર, રિઝોલ્યુશન, ફોકલ લેન્થ, શટર સ્પીડ, iso, ફ્લેશની સ્થિતિ જેવી રસપ્રદ વિગતો જાણી શકીએ છીએ. તે ઉપરાંત ફોટોગ્રાફને એડિટ કરાયો હોય તો ક્યારે અને કયા સોફ્ટવેરમાં એડિટ કરાયો તે પણ જાણવા મળે છે. જો કે ફોટો એડિટીંગ વખતે કે સેવ કરતી વખતે કોઇ ઇચ્છે તો આ ફાઇલને સંપૂર્ણપણે ડિલિટ કરી શકે છે. તેવા ફોટામાં પછી EXIF data રહેતો નથી.

હવે મુદ્દાની વાત, આ EXIF dataને વાંચવો કઇ રીતે ? બહુ જ સરળ છે ! આપ વિન્ડોઝનો ઉપયોગ કરતા હોય તો ફોટાની ફાઇલ પર રાઇટ ક્લિક કરી અને Properties > Summary > Advance પર જશો એટલે (અહીં ચિત્રમાં દર્શાવ્યાનુસાર) આ માહિતી દર્શાવતું બોક્ષ જોવા મળશે. જો આપ Mac કોમ્પ્યુ. વાપરતા હોવ તો Finder વાપરી Get info > More info પર ક્લિક કરવાથી આ માહિતી દેખાશે. (જો કે મને Mac વાપરવાનો અનુભવ નથી તેથી ભૂ.ચૂ. લેવીદેવી !) આ ઉપરાંત ફોટોશોપ, ઇરફાન વ્યુ જેવા સોફ્ટવેરમાં અને EXIF માટેનાં કેટલાક ખાસ સોફ્ટવૅરમાં પણ આ વિગતો જોઇ શકાશે (આ બધામાં વધુ ડિટેઇલ્સ જોવા મળશે).

અને હવે આ EXIFનો ઉપયોગ; ફોટોગ્રાફર તરીકે આનો મુખ્ય ઉપયોગ તો ફોટાનું તકનિકી વિશ્લેષણ કરવાનો થશે. જેમ કે કોઇ ચોક્કસ ફોટો પાડતી વખતે કયા પ્રકારનાં સેટિંગ્સ હતા અને ફરી તે પ્રકારનો જ ફોટો લેવા માટે કયા સેટિંગ્સ ગોઠવવા તે બાબતે આથી માર્ગદર્શન મળી રહે છે. શિખાઉ ફોટોગ્રાફર પણ અન્યના સારા સારા ફોટાઓ કઇ રીતે સેટિંગ્સ ગોઠવીને પડાયા છે તેના આધારે તકનિકી માર્ગદર્શન મેળવી શકે છે. તે ઉપરાંત તમારો કેમેરો કયા સેટિંગ્સમાં કેટલો સારો-નરસો ફોટો લઇ શકે છે તે પણ તેના વડે ખેંચાયેલા ઘણા બધા ફોટાઓની વિગત સરખાવી નક્કિ કરી શકો છો.

અને હા, આપના જે મિત્ર આ તકનિક જાણતા ન હોય તે તમને તેના દ્વારા પડાયેલો ફોટો મોકલે તો, આ જાણકારીના આધારે, તમે તેમણે કયા કેમેરા દ્વારા, ક્યારે આ ફોટો પાડ્યો વગેરે વિગતો જણાવી તેમને પ્રભાવિત કરી શકો છો તે નફામાં !!! (જો કે સીન સપ્પા કરતા પહેલાં તેઓએ આ લેખ વાંચ્યો છે કે નહીં (કે EXIF વિશે જાણે છે કે નહીં) તે જાણી રાખવું, નહીં તો ટાંય ટાંય ફિસ્સ થશે !!) 

( આ લેખ અશોકભાઇ (વાંચનયાત્રા)નાં એક મિત્રએ કરેલા પ્રશ્નને કારણે તેઓએ મને સૂઝાડ્યો, શાથે જરૂરી વિગતો પણ મોકલી. અશોકભાઇ અને તેમના મિત્ર બન્નેનો ખાસ આભાર.)

અહીં સાથે એક ફોટોગ્રાફ અને ’ઇરફાન વ્યુ’ સોફ્ટવેર વાપરી  લીધેલો તેમનો EXIF data મુક્યો છે. આપ પણ આ ફોટોગ્રાફ આપના કોમ્પ્યુટરમાં સેવ કરી પછી ઉપર જણાવ્યા મુજબ તેની વિગતો જોઇ શકશો. આભાર. 

આ ફોટોગ્રાફનો EXIF data નીચે દર્શાવ્યો છે.

ImageWidth – 800
ImageLength – 487
BitsPerSample – 8 8 8
PhotometricInterpretation – 2
ImageDescription – Maher Maniyaro Ras at Lirbaipara Garbi Mandal-Junagadh 
Make – SONY                   —> કેમેરા કંપની અને મોડેલની માહિતી છે. 

Model – DSC-W220
Orientation – Top left
SamplesPerPixel – 3
XResolution – 72.00
YResolution – 72.00
ResolutionUnit – Inch
Software – Adobe Photoshop CS5 Windows   –> એડિટિંગ સોફ્ટવેર
DateTime – 2010:12:24 22:21:14   —> એડિટ કર્યા સમય
Copyright – © Ashok Modhvadia   –> કોપિરાઇટ વિગત
CustomRendered – Normal process
ExposureMode – Manual
White Balance – Auto
SceneCaptureType – Standard
Contrast – Normal
Saturation – Normal
Sharpness – Normal
ExifOffset – 608
ExposureTime – 1/30 seconds
FNumber – 2.80
ExposureProgram – Normal program
ISOSpeedRatings – 200
ExifVersion – 0221
DateTimeOriginal – 2010:10:10 22:35:08  –> ફોટો લીધા સમય
DateTimeDigitized – 2010:10:10 22:35:08
ShutterSpeedValue – 1/30 seconds
ApertureValue – F 2.80
ExposureBiasValue – 0.30
MaxApertureValue – F 2.83
MeteringMode – Spot
LightSource – Auto
Flash – Flash fired, compulsory flash mode, return light not detected
FocalLength – 5.35 mm
ColorSpace – Unknown (0xFFFFFFFF)
ExifImageWidth – 800
ExifImageHeight – 487
FileSource – DSC – Digital still camera
SceneType – A directly photographed image
CustomRendered – Normal process
ExposureMode – Manual
White Balance – Auto
SceneCaptureType – Standard
Contrast – Normal
Saturation – Normal
Sharpness – Normal